Anne sütü içerdiği makro ve mikro besleyiciler ve koruyucu özellikleri ile türe, bireye, aynı bireyde laktasyon evrelerine veya aynı emme sırasında farklı zamanlara (ilk,son) özel benzersiz bir besindir. Günümüzde artık anne sütünün verilip verilmeyeceği değil; hangi özelliklere dikkat ederek,; etkili, yeterli süre ile ve miktarda nasıl verilebileceği tartışılmaktadır.
İlk 6 ayda yalnızca anne sütü ile beslenen bebekler ishal, zatürree gibi bulaşıcı hastalıklara ve alerjik hastalıklara daha az yakalanırlar, daha sağlıklı büyürler, kognitif ve görme fonksiyonları daha iyi gelişmekte, yeterli anne sütü alan bebeklerde ileriki yıllarda şeker hastalığı, lenfoma, inflamatuar barsak hastalıkları daha az görülmektedir. İlk 6 ayda bebeğinizi sadece anne sütü ile besleyiniz. Bu aylarda anne sütü ile birlikte verilen ek besinler bebeğin anne sütünden yararlanmasını engeller.
Anne sütü ve emzirmenin; korunma, özendirilme ve desteklenmesi ile ilğili olarak 30 temmuz-1 ağustos 1990 tarihleri arasında italyanın Floransa kentinde yapılan WHO/UNICRF toplantısında Innocentil bildirgesi hazırlanarak kabul edilmiştir. Emzirmenin eşi bulunmaz bir beslenme yöntemi olduğu, yaşamın ilk 6 ayında bebeğin sadece anne sütü ile emzirildiği ve bunu izleyen dönemde 2 yaşına dek anne sütüne ek besinlerle devam edilmesi gerektiği kabul edilmiştir.
Bu aylarda, hastalık durumu ve çok sıcak havalar dışında bebeğinizin su gereksinimi yoktur. Eğer vermeniz gerekli ise kaynatılmış ve şekersiz su veriniz.
İlk günlerde gelen anne sütü çok besleyicidir, bebeğinizi sık sık emzirerek bu sütten yararlanmasını sağlayınız.
Anne sütünün artmasını sağlamak için göğüslerinizin boşalması gerekmektedir. Bu nedenle bebeğinizi sık besleyiniz. Bebeğinizin emmediği durumlarda göğsünüzü pompa ile mutlaka boşaltınız.
Tüm annelerin sütü yararlıdır. Sütünüz size sulu gelebilir. Bu anne sütünün genel özelliğidir, bu konuda endişe etmeyiniz.
Bebeğiniz her beslenmeden sonra az miktarda kaka yapabilir. Bu durum normaldir, endişelenmeyiniz.
Bebeği emzirirken göğüs uçlarında acıma, çatlak gibi durumlar sık görülebilir. Bu durumda bebek sık emzirilmeli ve göğüs başları kuru tutulmalıdır.
Emziren anneler her zaman sutyen giymelidirler. Sutyen bol ve pamukludan yapılmış olmalıdır.
Anne sütünün yetmediği inancı ile doktora danışmadan yeni bir gıdaya başlanmamalıdır. Düzenli kilo alan, günde 6 defa beslenebilen, bezini günde 6 kez ıslatan ve 1-2 kez de kaka yapan bir bebek anne sütünü yeterince alıyor demektir.
Anne sütünün yeterliliği en iyi, çocuğun gereken kiloyu alması ile anlaşılır. Bu nedenle bebeğinizi düzenli aralıklarla sağlık kontrolüne götürünüz.
Çalışan anneler sütlerini sağdıktan sonra 20 dakika kaynatılarak steril edilmiş şişelerde buzdolabı raflarında 24 saat, buzlukta ise 6 ay saklayabilir. Saklanan anne sütü hiçbir zaman kaynatılmamalıdır.
Bebeklere ilk yaşın sonuna kadar kaynatılmamış su verilmemelidir.
Emzirme Sırasında Dikkat Edilmesi Gerekenler
1. Emzirmeye başlamadan önce ellerinizi yıkayınız.
2. Emzirirken sırtınızı dayayabileceğiniz şekilde rahat oturunuz.
3. Her gün banyo yapamayan anneler, meme başlarını günde bir kez sabunlu su ile silmelidirler. Meme başlarının nemli olması meme başı çatlaklarına yol açar.
4. Emzirirken meme ucu ve etrafındaki kahverengi halkanın çocuğun ağzını tamamıyla kapatacak şekilde olmasını sağlayınız.
5. Emzirirken çocuğunuzun burun deliklerinin açık olmasına dikkat ediniz.
6. Her emzirme öğününden sonra bebeğinizin gazını çıkarttırınız.
7. Beslenme programını bebeğinizin isteğine göre düzenleyiniz. Bu istek 2 saat aralıklarla bile olabilir, buna uyunuz.
Bebeklerini emziren annelerin iyi beslenmesi anne ve bebek sağlığı açısından önemlidir. Bu nedenle anneler;
1. Günde 2 lt (10 su bardağı kadar) sulu gıdalar (su, süt, az şekerli limonata, komposto, çorbalar vb
2. Günlük beslenmesinde en az 2 su bardağı süt veya yoğurt, 1 köfte kadar et, 1 adet yumurta, 3 ince dilim ekmek veya 3 porsiyon unlu yiyecek, 2 adet meyve bulunmalıdır. Anne, süt verirken sigara içmemeli, çay ve kahve gibi besleyici değeri olmayan içecekleri tüketmemelidir.
Ek Besinler Ne Zaman?
İlk 6 ay içinde verilen besinler pütürsüz ve topaksız olmalıdır. Daha sonra bebeğinizin artan ihtiyaçlarını karşılamak için ek besinlere geçmek gerekir. Bu besinler evdeki yiyeceklerden bir süzgeç yardımıyla püre haline getirilerek hazırlanabilir.
Bundan sonraki birkaç ayda bebeğin çiğnemeye alıştırılması için, yavaş yavaş pütürlü ve topaklı mamalar verilmelidir. 12. ay civarında, evde yenilen yiyeceklerin tamamı olmasa bile çoğunluğu bebeğe verilmeye uygundur.
Eğer bebeği emziriyorsanız; 1. yaşın sonuna, hatta daha sonrasına kadar emzirmeye devam edebilirsiniz.
Çocuğu değişik tadlara alıştıran, ileri yaşlar için kolay yeme alışkanlığı kazandıran (meyve suyu veya püresi, sebze çorbası veya püresi, muhallebi, yoğurt, peynir, reçel, bisküvi, ekmek, yumurta vs.) besleyici değeri yüksek, alerji yapma olasılığı az olan besinlerdir. Ek gıdalar, kaşıkla veya bardakla verilmelidir. Yeni deneyeceğiniz yiyecekleri, çocuk aç iken alışık olduğu gıdalardan önce veriniz. Yeni verilen yiyeceklerin alerji yapıp yapmadığına dikkat ediniz. Şüphelenilen gıda, çocuğa verilmediği zaman belirtilerin geçip geçmediğini kontrol ediniz. Çocuğunuzun sevmediği yiyecekleri vermekte ısrar etmeyiniz, 1-2 gün sonra tekrar deneyiniz. Çocuğunuzun hoşlanmadığı önemli yiyecekleri zaman zaman tekrar deneyiniz.
1. Meyveler
İlk verilecek ek gıdadır. Elma, şeftali, mandalina gibi meyvelerin suları, 1-2 tatlı kaşığından başlanarak verilir ve yavaş yavaş arttırılır.
Elma
Elma yıkanır, kaynar sudan geçirilir, soyulur. Cam rendede veya makinede püre haline getirilir. Çift kat tülbentten suyu sıkılır. Su veya püre olarak yedirilir.
Şeftali
Şeftali yıkanır, kaynar sudan geçirilir, kabuğu soyulur, dilimlere ayrılır, çatalla veya makinede püre şekline getirilir. Tülbentten suyu sıkılır. Su veya püre olarak yedirilir.
Muz
Çatalla veya makinede püre şekline getirilir. İsteniyorsa portakal veya elma suyu ile biraz sulandırılabilir.
2. Sebzeler
Karışık Sebze Maması
6. ayında (meyve sularına başlandıktan 1-2 hafta sonra) genellikle öğle öğününde, 1-2 tatlı kaşığından başlanıp yavaş yavaş arttırılarak verilir. Başlangıçta koyu çorba, ilk haftadan sonra koyu püre şeklinde hazırlanır.
1. Hafta (Sebze Çorbası)
4 su bardağı su, 1 tutam tuz, 2 orta boy havuç, 1 orta boy patates 45-50 dakika ağzı kapalı kapta pişirilir. Düdüklü tencere kullanılıyorsa 1,5 su bardağı su ile 10-15 dakika pişirilmesi yeterlidir. Tel süzgeçten aktarılarak hiç ezmeden sebzelerin suyu bir kaba alınır.Bir çay kaşığı irmik ilave edilerek 5 dakika kaynatılır.
2. Hafta (Basit Sebze Püresi)
Yukarıdaki gibi pişirilir. Tel süzgeç veya makinede havuçlar ve patatesler tamamen ezilerek püre şekline getirilir. Bu pürenin içine yine irmik katılarak yukarıdaki şekilde mamanın hazırlanması tamamlanır.
3. Hafta (Karışık Sebze Püresi)
4 su bardağı su, bir tutam tuz, 2 orta boy havuç, 1 orta boy patatese ek olarak 1 çay kaşığı pirinç ve her gün, bir yenisi ilave edilmek üzere mevsimlik sebzeler (örneğin ilk gün 3-4 yaprak maydanoz, ertesi gün maydanoz+bir kaç yaprak ıspanak, ertesi gün bunlara ek olarak 1/4 enginar, 1/4 domates vb
4. Hafta (Tam Sebze Püresi)
Yukarıdaki şekilde hazırlanan püreye 1 çay kaşığı margarin yağı veya pastörize tere yağ katılır.
7. Ayda
Sebze çorba veya püresine bir yemek kaşığı kıyma (3 kez çekilmiş) eklenmelidir.
3. Muhallebi
6. ayından itibaren, sebze püresinden 1-2 hafta sonra başlanır. Genellikle akşam öğünü olarak verilir.
İnek Sütü Muhallebisi
1 su bardağı süt, 1 tatlı kaşığı pirinç unu, 1 tatlı kaşığı şeker ile yapılır. Soğuk sütün bir kısmı ile pirinç unu iyice ezilir. Kalan süt eklenir ve karıştırılarak pişirilir. İnmeye yakın şeker eklenir.
Formül Sütler İle Muhallebi
1 su bardağı su, 1 tatlı kaşığı pirinç unu karıştırılarak pişirilir. Ateşten indirildikten sonra 6 ölçek formül süt katılır. Gerekirse tel süzgeçten geçirilir.
4. Yoğurt
Genellikle ikindi öğünü ek gıdası olan yoğurt muhallebi yerine de verilebilir:
Evde Yoğurt Yapımı
Bir litre süt kaynatılır. Bir kaç dakika, parmak dayanıncaya kadar soğumaya bırakılır. Bir çorba kaşığı yoğurt, 1-2 kaşık sütle sulandırılarak süte eklenir ve yavaşça karıştırılır. Yaptığımız kabın kapağı kapatılıp, üzeri sarıldıktan sonra, hareket ettirmeksizin sıcak bir ortamda 6-7 saat bekletilir.
5. Kahvaltı
Yedinci ayından itibaren çocuk yukarıdaki besinlere alıştıktan sonra başlanır.
Hazırlanışı
Formül süt, peynir, reçel veya pekmez, ekmek ile hazırlanır. Tuzu çıkartılmış peynir ve reçel süt içinde ezilir ve karışıma ekmek içi katılır. Önce 1 -2 tatlı kaşığı olarak başlanır ve miktarı giderek arttırılır. 1 yaşından önce alerji yapma özelliği nedeni ile bal verilmemelidir. Kahvaltıya arzu edilirse 1 çay kaşığı yağ eklenebilir. Kısa süre sonra peynir, reçel, yağ, ve ekmek, sütten ayrı olarak verilebilir.
6. Yumurta
Yabancı protein olarak alerji yapabilecek besi maddesi olduğu için küçük miktarlardan başlayıp giderek artırılarak verilir. Isı ile proteinler kısmen parçalanarak alerjik özellikleri de azalır. İlk başlandığı zaman (6 aylıkta) yumurta katı pişmiş olarak ve yalnız sarısı verilir. 1/2 kahve kaşığı yumurta, sebze öğününden hemen önce, 1/2 kaşık sebze ile karıştırılarak verilir. Gün aşırı ve her defasında miktar arttırılarak 8-10 günün sonunda sarısının tamamı verilir. Alerjik belirtiler (kusma, ishal, deride döküntü) görülen çocuklarda kesilir ve 2-3 hafta sonra yeniden denenir. Belirtiler tekrarlıyorsa verilmez. İyi tahammül edenlerde, 7 aylıkta yumurta sabah öğününe alınır. Haftada 3-4 yumurta sarısından fazlası verilmemelidir. Yumurta akı alerji yapabileceğinden, 12. aya kadar önerilmez.
7.Kıyma
Altıncı ayın sonundan itibaren, bebeğiniz tam bir öğün sebze püresi almaya başladığında, püreye kıyma şeklinde et ilavesi yapabilirsiniz. Bir öğün sebze püresi içine bir çorba kaşığı kıyma yeterlidir. Diğer öğünlerde, baharatsız ızgara köfte veya tavuğun beyaz eti didikleyerek küçük parçalar halinde sebze pürelerine eklenebilir.
8. Köfte
Yağsız, sinirsiz dana veya sığır kıymasından, çok az ekmek ufağı ve tuz ilavesiyle hazırlanır.Yağsız tavada veya ızgarada pişirilir. İçinin de iyice pişmesine dikkat edilir.Sebze maması veya ayrı olarak yedirilir.
9. Balık ve Tavuk
Yedinci aylıktan sonra haşlanmış veya ızgarada pişirilmiş beyaz etli balıklar verilebilir. Tavuk eti makineden geçirilerek hazırlanır. Kılçıklı balıkların iyi ayıklanması gerekir. Alerji yönünden dikkatli olunmalıdır.
10. Tahıl Çorbaları
Mercimek, yoğurtlu yayla, acısız tarhana çorbaları çocuğa 9. ayından itibaren değişik tadları öğretmek açısından verilebilir.
11. Karaciğer Püresi
Dana veya kuzu karaciğeri yıkanır. Üzerindeki zar çıkarıldıktan sonra, yağsız tavada veya haşlanarak pişirilir. Rendelenerek veya makinede püre haline getirilip, sebze püresine karıştırılarak verilir. İlk 5 günde 1-2 çay kaşığı (5g.)`dan başlanarak 1-2 çorba kaşığına çıkarılır. Karaciğer haftada birden fazla verilmez. Ayrıca beyin vermenin de herhangi bir faydası yoktur.